Begin jaren negentig van de vorige eeuw zet ’s lands grootste drogist het Kruidvat zijn eerste schreden op de klassieke cd-markt. Staat de ‘serieuze’ vakpers aanvankelijk sceptisch tegenover deze vorm van branchevervuiling, later verandert dit in een onverhuld enthousiasme. Zeker als de dikke dozen met werken van Vivaldi, Mozart, Haydn, Brahms en Chopin, zeg maar de favoriete ClassicƒM-componisten, in de schappen van de drogist worden opgestapeld, kan die vakgroep zijn geluk niet op. Van Telegraaf tot NRC Handelsblad wordt het baanbrekende werk van het Kruidvat zonder gêne geprezen. De ongekend goedkope klassieke schijfjes blijken bovendien koren op de molens van de liefhebbers van ‘klassiek voor een piek’. Nu was toch wel overduidelijk het bewijs geleverd, dat klassieke cd’s door de reguliere cd-handel te duur aan de man worden gebracht.
Hoogtepunt in de Kuidvat-succes-story vormt het Bachjaar 2000. Er wordt een complete Bach-editie op de markt gezet en er gaan naar eigen zeggen wereldwijd tien miljoen Kruidvat-Bach-cd’tjes over de toonbank. Een ongekend hoog aantal. Pieter van Winkel, als eigenaar van Joan Records verantwoordelijk voor de Kruidvat-cd’s, kan zijn geluk niet op; voor zijn marktformule ligt nog een gouden toekomst in het verschiet.
Bij diverse gelegenheden voorspelde ik in een doemscenario, dat de klassieke cd-handel zijn traditionele plaats als aanbieder van klassieke geluidsdragers zou gaan verliezen aan branchevreemde aanbieders, waaronder drogisterijen, grootgrutters en benzinepompen. Het door de verenigde Klassieke Zaken gekozen imitatiegedrag, óók dikke cd-dozen in de aanbieding voor low budget-prijzen, zou deze teloorgang niet kunnen keren. De praktijk heeft mijn gelijk voor een deel bewezen. Het aantal verkooppunten in Nederland waar klassieke cd’s worden verkocht daalde in de afgelopen jaren opzienbarend en klassieke cd-speciaalzaken zijn al helemaal een zeldzaamheid geworden. En die verloren terreinen zullen niet worden herwonnen.
Om te begrijpen hoe het Kruidvat het klaarspeelt om cd’s zo goedkoop aan te bieden, is het nodig even een blik achter de schermen te werpen. Vastgesteld moet worden dat de drogisterijketen geen cd-producent is. In die zin is de aanduiding ‘Kruidvat cd’s’ dan ook misleidend. Het geval wil dat het Kruidvat een overeenkomst heeft gesloten met Joan Records teneinde in Nederland en België het alleenrecht te verkrijgen op de verkoop van de door die producent uitgebrachte Brilliant Classics-cd’s. Het behoeft geen betoog dat het Kruidvat met ruim 630 vestigingen grootafnemer is en dus erg lage inkoopprijzen kan bedingen. De klassieke cd’s die het Kruidvat in de aanbieding heeft moeten net als de cartridges voor printers gerekend worden tot de zogenoemde traffic sale artikelen; aanbiedingen waarmee klanten naar de winkels worden gelokt. Dat het Kruidvat in deze kennelijk genoegen neemt met een lage winstmarge mag opgemaakt worden uit het feit, dat de Brilliant Classics-producties in het buitenland verkocht als andere low-budget-labels en de consument daar aanzienlijk meer moet betalen voor dezelfde cd’s dan zijn Nederlandse evenmens.
Een belangrijk deel van de Brilliant Classics-catalogus bestaat uit in licentie uitgebrachte opnamen. Zo gooit het cd-label dezer dagen hoge ogen met een doos, gevuld met niet minder dan 33 cd’s waar alle symfonieën (104) van Joseph Haydn op zijn vastgelegd. Het gaat om vertolkingen door het Austro-Hungarian Haydn Orchestra dat onder leiding staat van Adám Fischer. De cd’s zijn ooit uitgegeven door het Engelse cd-label Nimbus. Dit inmiddels failliete bedrijf verkocht de rechten van de betreffende Haydn-registraties voor een leuk bedrag aan Brilliant Classics-baas Pieter van Winkel. Ze liepen elkaar waarschijnlijk tegen het lijf op de Midem, een muziekvakbeurs die jaarlijks in het Franse Cannes wordt gehouden. Voor een aantal kleinere cd-producenten kan het in deze periode van recessie lucratief zijn hun schamele banksaldi op te vijzelen door in te gaan op een aantrekkelijk financieel bod op één of meerdere ‘dode’ items uit hun catalogi. Het gaat om opnamen die in de reguliere handel hun geld hebben opgebracht en nagenoeg geen verkoop meer kennen. Hoe dergelijke deals precies tot stand komen weet ik niet, maar ik heb zo mijn bedenkingen. Zo vernam ik van Sigiswald Kuijken, die met zijn La Petite Bande een aantal Mozart-opera’s opnam voor het Belgische Accent-label, opera’s die nu te vinden zijn in de schappen van het Kruidvat, dat hij allerminst in zijn schik is met deze gang van zaken. En dit nog afgezien van het feit, dat hij als uitvoerend musicus geen eurocent in zijn richting ziet komen.
Als ik een klein jaar geleden in de schappen van het Kruidvat een doosje cd’s aantref met registraties uit de catalogus van een ander gerespecteerd cd-label, maak ik in een aan de eigenaar van dat label gerichte e-mail gewag van mijn onvrede. Per kerende post ontvang ik zijn antwoord:
“You are absolutely RIGHT and I got tricked into this deal by Brilliant. I regret it wholeheartedly and I tried to buy back the deal, but to no avail. Needless to say, I have cut off any kind of communication with Brilliant.
So sorry, please don’t hang me…”
Er hangt iets in de lucht dat ik niet heb voorzien. Het Kruidvat-fundament lijkt scheurtjes te gaan vertonen. De klassieke-dozen-kampioen Van Winkel laat zich op 5 december 2002 in het Algemeen Dagblad ontvallen, dat de complete Mozart-editie minder goed loopt dan zijn Bach equivalent. Van Winkel: “Wij maken een pas op de plaats, ook om het publiek een adempauze te geven. Het volgende grote project moet genoeg kwaliteit hebben én zinvol zijn.”
Het is te gemakkelijk om in te gaan op de kwaliteit en zingeving van zijn Brilliant Classics-producties, maar dat in de Kruidvatvestigingen het winkelend publiek dezer dagen wordt geconfronteerd met een kassakorting van 25 % op alle klassieke cd’s, de Mozart-serie uitgezonderd, spreekt boekdelen. Ik voorzeg u, dat de Chinese eigenaren van het Kruidvat binnenkort zullen besluiten, dat het wel mooi is geweest met die klassieke cd’s naast de flesjes deodorant en tubes tandpasta.
U heeft het mis als u denkt, dat ik bij het schrijven van deze regels een glimlach niet kan onderdrukken. Daar is het speelveld van de klassieke muziek in de voorbije jaren te dramatisch voor gewijzigd. De belangstelling voor klassieke muziek is tanende en daar zijn meerdere oorzaken voor aan te wijzen (zie o.a. Het Kwartje van Kok & Prelude in de media). Het is dan ook onzin de malaise die de klassieke cd-markt zo kenmerkt uitsluitend op het conto te schrijven van het Kruidvat. Maar dat prijsvechters als Van Winkel aan die teloorgang een bijdrage hebben geleverd valt niet te ontkennen. Dat hij met de opnamen die de West Deutsche Rundfunk maakte van alle Shostakovich symfonieën – een 11-cd-doos in Frankrijk te koop voor 43,26 euro, terwijl er in Nederland 12,58 euro voor moet worden betaald – dit jaar op de Midem een hoge onderscheiding in ontvangst heeft mogen nemen, geeft in dit verband eerder aanleiding tot het fronsen van wenkbrauwen dan tot een blij gezicht.