Een aantal keren per jaar presenteert Prelude een Gids-CD met als doel aandacht te generen voor cd-producties die er extra toe doen. Soms betreft het een uitgave die ook elders in de prijzen valt, vaker raakt het cd’s die niet kunnen rekenen op de attentie die ze verdienen. De eerste Gids-CD van het jaar 2016 is er vrijwel zeker zo een. Ik doel op de nieuwste cd van violist Gunar Letzbor en zijn ensemble Ars Antiqua Austria met muziek van de 17e eeuwse Duitse componist Georg Daniel Speer. Alvorens daar iets meer over te vertellen stel ik aan de hand van het weinige dat er over Speer bekend is de componist nader aan u voor. Op 2 juli 1636 krijgt hij als zoon van een gerespecteerde bonthandelaar in Breslau, het tegenwoordige Poolse Wrocław, het doopsel toegediend. Hij verliest zijn ouders op jeugdige leeftijd en als jochie van elf wordt hij op voorspraak van een oudere broer opgevangen door een niet nader genoemde Poolse adellijke familie. Het stelt hem in staat zijn schoolopleiding voort te zetten. Als achttienjarige trekt Speer met een aantal van zijn studievrienden via Centraal-Europa de roerige Balkan in. Het brengt hem in landen als Slowakije, Hongarije en Roemenië. Als huurling doet hij er dienst als trompettist en paukenist in de legers van diverse adellijke heerschappen. Op 29-jarige leeftijd houdt hij het avontuur voor gezien en keert hij terug naar Duitsland waar hij gedurende twee jaar te boek staat als student aan de Stiftsmusik Stuttgart. In 1666 verlaat hij Stuttgart en na een kort verblijf in Tübingen en Leonberg vestigt hij zich als kerkmusicus en organist in Göppingen. Daar treedt hij op 11 mei 1669 in het huwelijk met Appolonia Buttersack, de dochter van een plaatselijk organist en docent. Speer ontpopt zich niet alleen als een gezien musicus en componist, ook in literair opzicht doet hij van zich spreken. Naast een aantal meer serieuze (musicologische) publicaties verschijnen er ook schelmenromans van zijn hand in druk. In 1689 uit Speer in een pamflet patriottische kritiek op de autoriteiten van het hertogdom Württemberg door hem gehekeld vanwege hun lakse reactie op de Franse invasie. Het levert hem een paar maanden gevangenisstraf op die hij uitzit in de kerkers van Burg Hohenneuffen. Na zijn vrijlating vestigt Speer zich na een kort oponthoud in Weiblingen opnieuw in Göppingen. Daar houdt hij zich voortaan verre van politieke publicaties en is hij tot zijn dood in 1709 alleen nog actief als componist. Als muzikaal credo laat hij deze tekst na: ‘Die Music ist eine liebliche zu Gottes Lob gehörende schöne Freye Kunst!’
‘Kriegsgeschichten’
In 1688 publiceert Speer op basis van zijn in 1683 verschenen schelmenroman Ungarischer oder Decianischer Simplicissimus de muziekbundel Musikalisch-Türckischer Eulen-Spiegel. Daarin wisselen instrumentale sonates en vocale tafrelen elkaar af. Puttend uit deze muziekbundel schetst de cd Kriegsgeschichten niet alleen een beeld van de muziekpraktijk in het 17e eeuwse centrale deel van Europa en de Balkan. Aan de hand van de belevenissen van Speers held Lompyn – een eenvoudige ziel die moet zien te overleven in een tijd die gedomineerd wordt door opstanden, jodenhaat en oorlogsgeweld – wordt ook een soms schokkend beeld gegeven van het destijdse leven en gedachtengoed.
Met zijn ensemble Ars Antiqua Austria heeft Gunar Letzbor zich in de voorbije decennia sterk gemaakt voor in de vergetelheid geraakte wereldlijke en kerkelijke werken van componisten als Biber, Fux, Werner, Aufschnaiter, Muffat, Weichlein en Vilsmayr. Tal van zijn cd-producties vielen niet ten onrechte internationaal in de prijzen.
In 2001 brachten Letzbor en de zijnen in Slowakije voor het eerst een selectie uit de Musikalisch-Türckischer Eulen-Spiegel van Speer. In de daarop volgende jaren werd telkens een andere culturele regio uit het Habsburgse Rijk ten tijde van de barokperiode in de schijnwerper gezet. Voor 2017 staat een volgend deel met muziek uit Speers bundel op de rol om door Pan Classics te worden uitgebracht. Dan staat het liefdesleven van Lompyn centraal. Ik kan me daar nu al op verheugen…
Speer: Kriegsgeschichten – ‘Musicalisch-Türckischer Eulen-Spiegel’ deel 1