Soms draagt een externe aanleiding ertoe bij dat er enige belangstelling ontstaat voor een ‘klassiek’ meesterwerk. Zet een pakkende aria van Händel of Vivaldi onder een televisie- of radioreclame en je kunt er op rekenen dat er vraag naar die zangstukken ontstaat. Zo zijn er tientallen voorbeelden uit de praktijk op te dissen. Voor het meest recente voorbeeld zorgt de laatste roman van de Nederlandse schrijfster Anna Enquist: Contrapunt.
Centraal in het boek staan de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach. Op het titelblad van deze klavierwerken staat te lezen: ‘Klavieroefening, bestaande uit een ARIA met verscheidene variaties voor klavecimbel met 2 manualen, gecomponeerd voor de liefhebbers ter verstrooiing van hun gemoed door Johann Sebastian Bach’.
De omslag van Contrapunt geeft over de inhoud prijs: ‘Hangend over een grote tafel en bevangen door een grimmige eenzaamheid bestudeert een vrouw met ‘een uitgebreid verleden’ de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach. Ze doet dat met de rug naar de toekomst, de blik gericht op wat geweest is. Soms staat ze op om plaats te nemen aan de vleugel en een variatie te gaan spelen. Maar de pianostudie lijkt voor de vrouw allereerst een verdovend middel. Langzaam maar zeker, variatie voor variatie, ontvouwt zich het landschap van haar verleden zoals zij dat voor zich ziet. Dat levert een allerminst chronologisch beeld op. Op de voorgrond treedt echter voortdurend een gezin: een vrouw (die zijzelf is), een man, een dochter en een zoon – in verschillende levensstadia. Momenten van geluk en pijn, van vrolijkheid en razernij, van onbekommerdheid en zorg wisselen elkaar in snel tempo af. Zo is het leven. Maar onder al dat onvermijdelijke existeren resoneert van meet af aan iets; aanvankelijk ternauwernood waarneembaar maar gaandeweg dringt een verontrustende ondertoon zich in toenemende mate aan ons op. Een onstuitbare melodie als een aanzwellend noodlot dat alles overstemt en essentieel is.’
Van de week zat Anna Enquist aan tafel bij Pauw & Witteman. Ze las een stukje voor uit haar roman, die zij een ‘monumentje’ noemde voor haar in 2001 overleden dochter. Samen met pianist Ivo Janssen trekt de schrijfster de komende maanden door het land. Zíj leest fragmenten voor uit Contrapunt, híj vertolkt op piano Bachs Goldbergvariaties.
In Pauw & Witteman kregen kijkers een proefje voorgeschoteld. En het moet me van het hart, zo mooi de roman volgens Witteman mag zijn, zo diep trof me Ivo Janssens kijk op Bach. In negatieve zin gesproken dan. Recht in de leer als ik ben, vind ik dat Bachs Goldbergvariaties slechts tot hun recht kunnen komen via de speeltafel van het klavecimbel. Anders gezegd: ze klinken niet op een moderne vleugel. Als het werk van Bach dan ook nog overgoten wordt met een vleugje Satie, gaat wat mij betreft de deur helemaal dicht en zonder pardon op slot. Vindt u dat ik overdrijf? Ach, kijkt u eens naar het kwartet Enquist-Janssen-Bach-Satie.
Alternatief
Van Bachs Goldbergvariaties bestaat een aantal prachtige cd-registraties met naast de componist in de hoofdrol klavecinisten als Fabio Bonizzoni, Pierre Hantaï en Masaaki Suzuki. En dan is er natuurlijk ook de prachtige Alpha-productie met de Franse klaveciniste Céline Frisch. Haar visie op Bach overstijgt die van Janssen op alle fronten. Luistert u via onderstaande cd-link maar eens naar de Aria en de eerst daarop volgende variatie. Dat Alpha daarenboven een tweede cd met verrassingen extra levert, maakt het luisterplezier alleen maar groter.
J.S. Bach: Variations Goldberg