Over Haydns ‘Septem Verba Christi in Cruce’

De nieuwste cd van het Orkest van de 18e Eeuw bevat misschien wel een van de meest aangrijpende werken van de componist Joseph Haydn: de ‘Zeven laatste woorden van Christus aan het kruis’. De opdracht een compositie te leveren gebaseerd op de kruiswoorden ontving Haydn uit het Spaanse Cádiz. Daar kon men het werk voor de eerste keer horen in de stille week van 1783. Dat Haydns compositie in goede aarde viel, wordt duidelijk uit het feit dat er ook een aantal bewerkingen uit de penneveer van de meester vloeiden. Zo bestaan er naast de orkestversie onder dezelfde titel een oratorium en een strijkkwartet. Van de edities die er bestaan voor klavier is het niet duidelijk of ze daadwerkelijk van de hand van de componist zijn, in elk geval vonden die transcripties wel onder zijn supervisie plaats. Er bestaat een brief van Haydn waarin hij onder meer schrijft, dat hij de klaviertranscripties heeft ‘nagekeken en gecorrigeerd’.

Het Orkest van de 18e Eeuw voerde in 2004 onder leiding van Frans Brüggen de orkestversie onder andere uit in het Utrechtse Vredenburg en in de Stadsgehoorzaal te Leiden. Van die uitvoeringen is nu een samengestelde cd uitgebracht door het Spaanse Glossa-label.

De Zeven laatste woorden van Christus aan het kruis is als volgt opgebouwd. Na een introductie volgt een zevental in sonatevorm gegoten langzame delen die de door een voorganger uitgesproken kruiswoorden in muzikale zin verbeelden. Het werk eindigt met een terremoto dat staat voor de aardbeving die plaatsvond direct na het overlijden van Christus. Brüggen heeft de gewoonlijk uitgesproken kruiswoorden vervangen door korte instrumentale intermezzi, in zijn opdracht in 2004 gecomponeerd door de Amerikaanse Nederlander Ron Ford. Dat zou beter passen in de huidige tijd. Het is een opvatting die ik niet deel. De hedendaagse fragmenten voegen mijns inziens niets toe aan het werk. Sterker nog, wat mij betreft staan ze de schoonheid van Haydns compositie in de weg.

De cd-opname van het Orkest van de 18e Eeuw is als vrucht van eigen bodem juichend ontvangen door de Nederlandse muziekpers. Zo kent de recensent van de Volkskrant (12-03-’09) aan de cd het hoogste aantal van vijf sterren toe en schrijft o.a.: ‘Het knappe van Haydn, is dat zijn majeur haast nog schrijnender klinkt dan zijn mineur. Tenminste, bij een uitvoering van iemand die weet wat hij aan Haydn heeft. Want het knappe van Brüggen, is dat hij het dubbele van Haydns sierlijkheid doorziet. Hij laat de bitterheid en het misterioso horen die schuil gaan achter Haydns delicate muzikale frasen en gebaren.’
Ook Trouw (21-03-09) schrijft lovend over de cd. Onder het kopje ‘Haydn in een nieuwe lijst’ staat in die krant te lezen: ‘Een even gewaagde als geslaagde zet. Ford maakte orkestrale zuchten van vijftien seconden ieder, als maatpak rond de opwindende kleuren van Frans Brüggens authentieke orkest. Adembenemend mooi klinkt Haydn in die nieuwe lijst.’

Nog maar kortgeleden nam ik met plezier een 2-cd-set met de vioolconcerten van W. A. Mozart in de Preludecollectie op. Ze worden uitgevoerd door Thomas Zehetmair en het Orkest van de 18e Eeuw onder leiding van Brüggen. Die set kreeg ik samen met de Haydn-cd uit dit verhaal aangeboden. Laatstgenoemde uitgave heb ik weloverwogen níét toegevoegd aan het winkelaanbod. Reden? Wel, het ontbreekt de uitvoering aan alles wat het werk voor mij zo dierbaar maakt. Brüggens uitvoering staat in de schaduw van de vertolking die ik koester als mijn mooiste. Dat is de door het label AliaVox uitgegegeven uitvoering van Jordi Savalls Le Concert des Nations. Ik ga hier niet voor recensentje spelen. Dat laat ik aan anderen over. Hieronder treft u simpelweg een aantal links aan die verwijzen naar geluidsbestanden. Te horen is het openingsdeel van Haydns instrumentale oratorium. Naast de uitvoering van het Orkest van de 18e Eeuw kunt u die van Le Concert des Nations dat onder leiding staat van Jordi Savall beluisteren.

Orkest van de 18e Eeuw (prijs € 18,50)
Le Concert des Nations (prijs € 22,50)

Nu u toch leest over Haydns ‘Septem Verba Christi in Cruce’ maak ik van de gelegenheid gebruik u te wijzen op de kwartetversie die deze maand door het label Ricercar is uitgebracht. Het Quatuor Terpsycordes schotelt op cd een prachtige uitvoering voor, die net als de orkestversie van Savall mij van de eerste tot de laatste maat weet te boeien.

Haydn: Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze

Bekijk deze cd