Met componisten als Johann Stamitz (1717-1757) en Ignaz Holzbauer (1711-1783) maakt de Tsjech František Xaver Richter (1709-1789) vele jaren deel uit van de zogenoemde Mannheimer Schule. Die ontstaat tijdens de regeerperiode van keurvorst Karl Theodor van Beieren (1724-1799). De keurvorst zet een belangrijk deel van zijn financiën in ter bevordering van de Schone Kunsten in brede zin en van de muziek in het bijzonder. Uit geheel Europa trekt hij de beste musici aan.
Dat maakt zijn hoforkest tot het meest vooraanstaande van het continent. De in Mannheim ontwikkelde stijl verbreidt zich over Europa en geldt als wegbereider van de latere Eerste Weense School, die als belangrijkste exponenten kent de componisten Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart en Ludwig van Beethoven. Als belangrijke kenmerken van de Mannheimer Schule kunnen worden gezien de onafhankelijke rollen die de houtblazers krijgen toebedeeld in het orkest, de eenheid van streekvoering, de uitwerking van de sonatevorm in de symfonie, het dynamische gebruik van piano & forte en de zogenoemde Mannheimer Rakete, het inzetten van een plotseling crescendo.
Over de eerste dertig jaar van het leven van de in Moravië geboren Richter is weinig bekend. Waarschijnlijk behoort Johann Josef Fux (1660-1741) tot zijn leermeesters. In 1740 stelt de Fürstabt van de Abdei van Kempten, Anselm Reichlin von Meldegg, de componist, die ook uitblinkt als zanger en violist, aan als Vize-Kapellmeister van zijn hofkapel. Die functie bekleedt hij gedurende zes jaar. In die tijd componeert hij naast kerkelijke muziek ook een aantal wereldlijke werken. Zo worden in Parijs in 1744 een twaalftal strijkerssymfoniën van zijn hand uitgeven. In 1747 treedt hij als plaatsvervangend kapelmeester in dienst van bovengenoemde keurvorst Karl Theodor. In Mannheim ontwikkelt hij zich meer en meer tot muziektheoreticus en pedagoog en bewijst hij zich als hoeder van de tradities van de ‘echte kerkelijke stijl’. Dit maakt dat hij als componist niet zo in de smaak valt bij zijn meer progressieve collega’s. Men vindt zijn muzikale opvattingen te ouderwets. Het verhaal gaat dat zijn in 1748 in opdracht van de keurvorst gecomponeerde lijdensoratorium La Deposizione dalla croce volstrekt niet gewaardeerd wordt. Het blijft bij slechts een enkele uitvoering en Richter ontvangt geen nieuwe opdracht voor een ander oratorium…
In 1769 vertrekt Richter naar Straatsburg om daar in de kathedraal als opvolger van Joseph-François Garnier (1755-1825) aan de slag te gaan als kapelmeester. In Frankrijk komt hij als kerkelijk componist meer en meer tot zijn recht. Hij componeert er om en nabij veertig missen, motetten en andere kerkelijke werken. Bach-biograaf Johann Nikolaus Forkel (1749-1818) omschrijft Richter in 1782 als een “zeer goede contrapuntist en kerkcomponist“. Dat laatste wordt zonder meer bewezen als u luistert naar het vlak voor zijn dood in 1789 gecomponeerde Requiem in Es-groot. De Duitse dichter/componist Christian Friedrich Daniel Schubart (1739-1791) is getuige van het overlijden van de tachtigjarige Richter. Hij schrijft daarover: “…hij ging zitten in een leunstoel en verdiepte zich voor de laatste keer in de partituur van de rouwmuziek die hij zelf had gecomponeerd voor zijn begrafenis. En dan, licht aangeraakt door de engel des doods, buigt zijn hoofd en is hij overleden.” Schubart’s beschrijving van het overlijden van Richter, kan zo geplakt worden op de laatste ogenblikken van Mozart. Gelooft u mij als ik zeg dat ook Richters Requiem een must is voor alle liefhebbers van klassieke kerkmuziek! Het 16-stemmige werk kan zich geen betere pleitbezorgers wensen dan de solisten en het koor en orkest van het Czech Ensemble Baroque onder leiding van Roman Válek. Een besliste aanrader dus deze Gids-cd van Prelude!
Richter: Requiem, Sinfonia con fuga, De Profundis